همه چیز درباره عرضه اولیه سهام و پاسخ به سوالات

عرضه اولیه سهام (IPO) یکی از جذاب ترین اقدامات سهامداران برای  خرید سهام و نوسان گیری در مدت چند روزه است. در ایران، روش بوک بیلیدنگ انجام می شود و به هر کد، میزان مشخصی سهمیه، اختصاص می یابد. سفارش گیری، در بازه قیمتی مشخص و تعداد مشخص صورت گرفته و به هر کد، تنها یک بار، سهمیه تعلق می گیرد و ثبت سفارش همزان یک کد بورسی از طریق ۱۰۸ کارگزاری در ۳۱ استان کشور، تخلف است.  این گفتار، اطلاعات خوبی درباره شرکت در IPO در اختیار شما قرار می دهد.

چون سهام کم تری در IPO در اختیار مشتریان قرار می گیرد، بر اساس دامنه نوسان ۵ درصدی، سهم معمولا ظرف ۴ روز، با ۲۰ درصد افزایش قیمت همراه می شود که تجربه: پارس، سپ، تاصیکو، مصداق این ادعا است.

با ما همراه باشید.

داستان عرضه اولیه

هر وقت صحبت عرضه اولیه سهام (IPO) در بازار بورس شد، شاهد استقبال گسترده سهامداران از خرید عرضه اولیه سهام بودیم. علت این است که عرضه اولیه سهام، همیشه با حجم محدود و زمان محدود همراه شده و معمولا ظرف ۴ روز پس از عرضه اولیه ، ۲۰ درصد سود شیرین را عاید سهامداران شرکت کننده در عرضه اولیه می کند.

برای شرکت در این روش جذاب خرید سهام، باید به سامانه معاملات انلاین خود در سایت کارگزاری رفته و در بخش عرضه اولیه ، سفارش خود را ثبت کنید.  برای ورود به سامانه معاملات آنلاین، نیاز به کد کاربری و رمز عبور است. این کد،  به کسانی که کد بورس دارند و در سامانه سجام ثبت نام کردند، به رایگان اعطا می شود.

هر عرضه اولیه ای، محدوده قیمتی مشخص دارد مثلا ۲۰۰ تا ۲۲۰ تومان که ناشر (شرکت عرضه کننده سهام) با هماهنگی با بورس تعیین می کند. تعداد سهام شرکت در این برنامه نیز مشخص است که معمولا ۱۰ درصد کل سهام است. تاصیکو، ۲۰ میلیارد قطعه سهم داشت و ۱۰ درصد آن در IPO  ارائه شد. این گفتار، تلاش می کند که پاسخ گوی سوالات شما برای شرکت در عرضه اولیه باشد.

عرضه اولیه چیست؟

در واقع IPO  سهام، روشی است برای ارائه سهام یک شرکت پذیرفته شده در بورس برای اولین بار تا پس از کشف قیمت، فرآیند تغییر سهامداری خصوصی به سهامداری  عام یک شرکت، فراهم شود. شرکت ها به این خاطر، به IPO علاقمند هستند که بخشی از سهام را به غیر (شخص حقوقی یا حقیقی) واگذار کرده تا هم دیگران را در فرآیند سرمایه گذاری، مشارکت دهند و هم نقدینگی لازم را برای  توسعه طرح ها و پروژه ها در اختیار بگیرند.

چون ارائه سهم شرکت برای اولین بار صورت می گیرد، INITIAL PUBLIC OFFERING رخ می دهد. یعنی ارائه عمومی اولیه سهام. در این فرآیند، شرکت سهامی خاص به سهامی عام تبدیل می شود.

اکنون، بیش از  ۵۳۰ شرکت در بازار بورس ایران فعالند که همگی سابقه IPO دارند. نخستین شرکت عرضه اولیه سال ۹۸، شرکت سرمایه گذاری صدر تامین بود که با نماد تاصیکو، ۱۰ درصد سهامش عرضه  شد و بیش از  ۴۰۸ هزار نفر نیز، در ۹ اردیبهشت ماه نود و هشت، ثبت سفارش کردند و حدود ۵ هزار سهم ۲۲۰ تومانی به هر سهامدار اختصاص یافت و ظرف ۴ روز، هر سهامدار، ۲ میلیون ریال سود خالص به جیب زد.

مزایای عرضه اولیه برای شرکت ها

• جذب نقدینگی
• ارتقا جایگاه برند
• کسب پرستیژ ملی
• حضور فعال در مناقصات داخلی و بین المللی بزرگ در حوزه کسب و کار خود
• گسترش بازراهای صادراتی به عنوان شرکت فعال  در بورس ایران
• استفاده از معافیت ها و تسهیلات گمرکی و مالیاتی.
• ارتقا اعتماد مشتریان و تامین کنندگان
• ارتفا وفاداری کارکنان با امکان بخشش و واگذاری بخشی از سهام به کارمندان
• تنوع بهینه سهامداران به دلیل برخورداری از چارچب منظم
• بهبود روند ارزش گذاری شرکت و ارتقا سطح شفافیت مالی

مزایای عرضه اولیه برای سهامداران

• سود تضمینی در مدت چند روز
• ریسک کم
• امکان نقدشوندگی بالای سهم خریداری شده
• امکان ثبت سفارش گسترده عرضه اولیه سهام برای کد سهامداری دوستان و آشنایان

روش های ۳ گانه در عرضه اولیه سهام

عرضه اولیه بر اساس ارزش گذاری دارایی های ملموس و ناملموس  شرکت ها صورت می گیرد و بر اساس آن، یک شرکت، ارزش یابی و قیمت گذاری  می شود و تعداد سهام آن (در ایران هر سهم ۱۰۰۰ ریال) مشخص می شود.  قیمت گذاری  باید واقع بینانه باشد تا با انتشار صورت های  مالی و تحلیل کارشناسان،  شرکت در IPO، جذاب باشد. گر چه در سال های اخیر، به دلیل حضور صدها هزار کد سهامدار حقیقی یا حقوقی به منظور  شرکت در IPO (از پارس تا تاصیکو)، به نظر می رسد که IPO  ها، همان قاعده  ۴ روز  ۲۰ ٪ را داشته باشند.

سه روش پر  کاربرد عرضه اولیه به این شرح است:

• عرضه اولیه به روش محاسبات ثبت دفتر که اصطلاحا، بوک بیلدینگ (book building)‌نام دارد.
• عرضه اولیه به روش حراج قیمت (auction)
• عرضه اولیه به روش قیمت ثابت در حسابداری (fixed price  offering)

در ادامه این گفتار  اقتصاد شهروند،  به بررسی عرضه عمومی به روش ثبت دفتری می پردازیم.

عرضه عمومی به روش  بوک بیلدینگ

در روش عرضه عمومی به روش ثبت دفتری، قیمت سهام شرکت، طی  فرآیندی از طریق مارکتینگ، جمع آوری سفارش خرید و قیمت های پیشنهادی و تقاضای  خریداران، بررسی و مشخص می  شود.

روش ثبت دفتری یا همان بوک بیلدینگ به این دلیل جذاب است که امکان کنترل و فلکسیبیلیتی (flexibility) بیش تری را با هزینه  کم تر برای شرکت عرضه کننده سهام، فراهم می کند  و قابلیت نوسان کمتری برای نوسان گیرها دارد.

مراحل عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ

مراحل عرضه اولیه به روش  ثبت دفتر به شرح زیر  است:

• یک شرکت تامین سرمایه انتخاب می شود. در بورس ایران، شماری از شرکت ها، مجوز تامین سرمایه دارند.
• پس از انتخاب شرکت تامین سرمایه برای مشاوره و مدیریت عرضه، قیمت پایه و تعیین محدوده قیمتی، انجام می شود. یعنی هر عرضه اولیه ، باید یک قیمت پایه و یک محدوده قیمتی (حداقل و حداکثر) داشته باشد.
• سپس، با بازاریابی و تبلیغات، شرکتی که قیمت پایه هر سهم آن مشخص شده، به منظور مقدمات عرضه اولیه ، مجموعه را به شخصیت های حقیقی یا حقوقی معرفی می کند تا پیشنهادهای خرید ثبت شود.
• پس از ثبت پیشنهادهای خرید به منظور شرکت در عرضه اولیه ، منحنی  تقاضا برای سهم رسم  می شود.

نکته ای که باید درباره عرضه اولیه به روش بوک بیلیدنگ بدانیم آن است که در این روش، کارگزاران، متعهده  پذیره  نویسی، تبلیغات و بازاریابی سهم  بوده  و پیش از این که قیمت مشخص شود برای عرضه، سفارش ها را از سرمایه گذاران دریافت می کنند. این فرآیند را ناشر، به همراه پذیره نویسی اصلی خود مشخص می کند.  استفاده از پذیره نویس و حسابرس و بازرس جهت انجام امور مالی طبق استانداردهای حسابداری نیز الزامی است.

برای IPO، ثبت امید نامه در کمیسیون بورس و اوراق بهادار، الزامی  است. در واقع، جان کلام آن است که در بوک  بیلدینگ، تعیین  قیمت بر اساس جمع آوری اطلاعات است و ساختار از قبل تعریف شده ای ندارد. روش عرضه اولیه تاصیکو که نخستین IPO سهام در سال ۹۸ بود، به روش بوک بیلدینگ صورت گرفت.

سهام شرکت «سپ» نیز به همین روش در خرداد ۱۳۹۷ عرضه شد.  هر عرضه اولیه با اطلاعات ارزش گذاری شرکت همراه است تا علاقمندان به شرکت در عرضه اولیه ، اشراف اطلاعاتی درباره وضعیت روز شرکت داشته باشند.

تجارب زیر هم جالب است:

• پربازده ترین سهم IPO سال ۹۶: اوان
• کم بازده ترین سهم IPO سال ۹۶: برکت
• پر رونق ترین سهم IPO سال ۹۶: های وب
• جنجالی ترین IPO سال ۹۶: نطرین
• پر سوز و گداز ترین IPO سال ۹۶: کاوه و شوینده
• کم استقبال ترین IPO سال ۹۶: تبرک
• ناموفق ترین عرضه (شکست عرضه) سال ۹۶: نطرین

عرضه اولیه به روش آکشن یا حراج

در این روش، قیمت پایه بر اساس مزایده صورت می پذیرد و پیشنهاد دهنده قیمت اکثریت، برنده مزایده خواهد بود. قانون حاکم بر عرضه اولیه به روش مزایده قیمت،  قانون بورس و اوراق بهادار است  و معمولا برای عرضه اوراق دولتی و اوراق خصوصی سازی  (privatization) که مجبور به تغییر مالکیت از دولتی به خصوصی هستند، انجام  می شود.

عرضه اولیه به روش قیمت ثابت

روش فیکس پرایس یا قیمت ثابت، سومی روش در عرضه اولیه  به شمار می رود.  در این روش، شرکت تامین سرمایه یا پذیره نویس، با هماهنگی شرکتی که قرار است بخشی از سهامش، عرضه اولیه شود، قیمت را روی عدد مشخصی، تعیین می کنند  و پیش نویس امیدنامه،  تنظیم می شود.  این روش،‌روشی قدیمی است و معمولا پیش از جمع آوری درخواست خرید از سوی سرمایه گذاران مشخص می شود و سرمایه گذاران،  از قبل،  قیمت را می دانند.

قوانین عرضه اولیه سهام که باید بدانیم

• افشای کامل اطلاعات سهامی که IPO می شود، الزامی است. این اطلاعات در ir در دسترس است.
• حداقل ۱۰ درصد سهام شرکت باید در عرضه اولیه ارائه  شود.
• عرضه اولیه باید به روشی باشد که ۱۸۰ روز پس از درج نام شرکت در بورس، سهام شناور آزاد شرکت، معیار های دستورالعمل پذیرش بورس را احراز کند.
• هر تغییری در میزان IPO، منوط به تاییدیه هیات پذیرش است.
• همه عرضه اولیه ها در ایران به روش ثبت سفارش است. مگر استثنایی توسط هیات پذیرش اعلام شود.
• محدوده دامنه نوسان (۵ درصد)، از فردای روز عرضه اولیه روی نماد سهم در تابلو معاملاتی، اعمال می شود.
• کلیه سفارش های ثبت شده در سامانه معاملات آنلاین برای شرکت در IPO سهام، باید محدود به دامنه قیمتی باشد.
• از اختیارات سازمان بورس در IPO، تعیین سقف مشخصی از سهام قابل تخصیص به خریداران و هر کارگزاری در ۳۱ استان کشور است. تعیین هر محدودیتی در زمان و میزان IPO و تخصیص سهام به  شرکت کنندگانی که سفارش آن ها ثبت شده است، توسط بورس، تعیین و توسط کارگزاران، اعمال می شود.
• عدم رعایت سقف ها و دستورات بورس، تخلف کارگزار است و هر تخلفی، به مرجع رسیدگی، ارجاع می شود.
• حداقل یک هفته پیش از IPO، باید کف قیمت، دامه قیمت، تعداد سهام قابل عرضه و سقف تعهد خرید، رسانه ای شود.
• دامنه قیمت، نمی تواند از کف قیمت، ۲۰ درصد بیش تر باشد.

در این روش جذب نقدینگی برای شرکت ها، مدیریت عرضه اولیه ، باید متعهد شود که سهام خریداری  نشده در عرضه اولیه ، تا سقف خرید، از سهام قابل عرضه، خریداری شود. سفارش های دریافتی از خریداران بر اساس اولویت زمانی دریافتی دوره ثبت سفارش، وارد  سامانه معاملاتی می شود. سفارش ها، باید بر اساس حداقل و حداکثر حجم هر  سفارش  و زمان ورود سفارش ها بررسی  شود.

نکته ای که باید درباره IPO بدانیم آن است که برای شرکت در این کار، باید هر کد معاملاتی مشتری (شخص حقیقی یا حقوقی)، ثبت شد و ثبت سفارش  گروهی، امکان پذیر نیست. پس از پایان دوره ثبت  سفارش (ساعت ۱۲:۳۰)، تغییر یا اصلاح سفارش، مجاز نمی باشد.

ثبت سفارش برای عرضه اولیه سهام، معمولا در یک روز انجام و دوره ثبت سفارش، از  ۱۰:۳۰ تا ۱۲:۳۰ معمولا تعیین می شود. به دلیل حجم بالای متقاضیان شرکت در عرضه اولیه ، به  هر کد، تعداد مشخصی سهام، تخصیص پیدا می کند.  لذا برای خرید تضمینی سهم  عرضه اولیه شده،  بهتر است  که قیمت را حداکثری تعیین  کنیم.

پاسخ به سوالات متداول

شرکت در هر  عرضه اولیه‎ای خوب است؟

خیر. باید اطلاعات منتشر شده ناشر (شرکت)، بررسی و تحلیل شده تا قیمت کشف شده برای عرضه اولیه ، از نظر ارزانی یا گرانی، تحلیل شود و سیگنال ورود به عرضه اولیه را صادر کند. معمولا بنیادی کار ها در بورس،  این کار را انجام می دهند.

حتما بخوانید : همه چیز درباره توقف و بازگشایی نمادها در بورس و فرابورس

چرا هیچ نمودار تکنیکالی برای بررسی سهام  عرضه اولیه در دسترس نیست؟

به خاطر این که سهم، برای اولین بار قصد عرضه و فعالیت  در بازار بورس را داشته و لذا، سابقه قیمتی که اساس کار TECHNICAL است را ندارد.

چرا عرضه اولیه‎ها معمولا ظرف ۴ روز، ۲۰ درصد سود دارند؟

چون دامنه  نوسان روزانه، ۵ درصد است و معمولا تا چند روز، صف خرید برای عرضه اولیه تشکیل و طبق قانون بورس، سهم می تواند با دامنه مجاز، تا ۲۰ درصد بدون توقف، پیش برود.

در عکس بالا، سابقه عرضه اولیه سهم تاصیکو را در اردیبهشت  ۹۸ مشاهده می  کنید.  سهم، روی قیمت ۲۲۰ تومان، عرضه اولیه شد.  ۴۰۸ هزار نفر، موفق به شرکت در عرضه اولیه شدند. قیمت از ۹ اردیبهشت۹۸ تا ۱۶ اردیبهشت  ۹۸، ۲۰ درصد رشد کرد و به ۲۶۳ تومان رسید. به هر کد، حدود ۱ میلیون  تومان سهام تاصیکو تعلق گرفت و هر کد، ۲  میلیون ریال ظرف ۴ روز، سود کرد.

اگر سهامدار تاصیکو هستید،  نگهداری به  دید بلند مدت، توصیه می شود.

من در ۴ کارگزاری، دسترسی معاملات آنلاین دارم. آیا می توانم ۴ درخواست خرید را برای عرضه اولیه ثبت کنم؟

خیر. چون شما در هر کارگزاری، با یک کد بورسی منحصر به فرد شناخته می شوید، لذا به هر کد سهامداری حقیقی یا حقوقی از هر کارگزاری در ۳۱ استان کشور، فقط یک سهیمه داده می شود و ثبت ۴ درخواست، تاثیری در دریافت سهمیه بیش تر از آن چه که بورس تعیین می کند، ندارد. اما شما می توانید از هر کارگزاری، برای دوستان و آشنایان، درخواست خرید بدهید.

چرا میزان سهام تخصصی به هر کد سهامداری در عرضه اولیه ، کم تر از پیش بینی ها است؟

به دلیل حجم بالای متقاضیان شرکت در IPO و نظر به سهمیه در نظر گرفته شده برای هر کارگزاری و هر کد بورس.

همراه گرامی

تجربیات خود را درباره شرکت در IPO سال های اخیر از طریق بخش کامنت در اختیار اقتصاد شهروند قرار دهید.